Quantcast
Channel: Stage d’initiation – Les carnets de l'IRHT
Viewing all articles
Browse latest Browse all 9

Manuscrits scientifiques, outils de travail

$
0
0

Iolanda VENTURA

Arbre de la science, Paris, Bibl. Mazarine, ms. 709, f. 2v.

Arbre de la science, Paris, Bibl. Mazarine, ms. 709, f. 2v.

L’atelier sera divisé en deux sections. La première fournira aux participants un aperçu des instruments de travail indispensables au catalogage des manuscrits scientifiques. La seconde s’appuiera sur un manuscrit spécifique pour étudier les caractéristiques d’un codex préservant un mélange de textes, analyser ses caractéristiques paléographiques et codicologiques et montrer les difficultés de l’identification des œuvres copiées.

Bibliographie générale

  • J. Agrimi, Tecnica e scienza nella cultura medievale : inventario dei manoscritti relativi alla scienza ed alla tecnica medievale (secc. XI-XIV) : biblioteche di Lombardia, Firenze, 1976.
  • A. Beccaria, I codici di medicina del periodo presalernitano : secoli IX, X e XI, Roma, 1956.
  • P. Capparoni, Magistri salernitani nondum cogniti. A Contribution to the History of the Medical School of Salerno, London, 1923.
  • H. Diels, Die Handschriften der antiken Ärzte, Berlin, 1905-196, 2 vols.
  • R. J. Durling, Corrigenda et addenda to Diels’ Galenica. I : Codices Vaticani, « Traditio », 23 (1967), p. 461-476 ; Id., Corrigenda et addenda to Diels’ Galenica II : Codices miscellanei, « Traditio », 37 (1981), p. 373-381 [mise à jour de Diels].
  • S. Fortuna – A. Raia, Corrigenda and addenda to Diels’ Galenica by Richard J. Durling : III. Manuscripts and Editions, « Traditio », 61 (2006), p. 1-30 [mise à jour de Diels – Durling].
  • P. Giacosa, Magistri salernitani nondum editi. Catalogo ragionato della Esposizione di Storia della Medicina aperta in Torino nel 1898, Torino et al., 1901, 2 vols.
  • A. C. Klebs, Incunabula scientifica et medica, Hildesheim, 1963.
  • P. Pansier, Catalogue des manuscrits médicaux des bibliothèques de France. Première partie : Manuscrits des bibliothèques autres que la Bibliothèque Nationale de Paris, « Archiv für Geschiche der Medizin », 2 (1908), p. 1-46 ; Id., Catalogue des manuscrits médicaux de France. Troisième partie : Manuscrits français, « Archiv für Geschichte der Medizin », 2 (1908), p. 385-403 [N.B. : la deuxième partie ne fut jamais publiée, sic!].
  • L. Thorndike, A History of Magic and Experimental Science, New York, 1922 sgg., 8 vols. (les deux premiers volumes concernent le Moyen Age).
  • L. Thorndike – P. Kibre, A catalogue of incipits of Medieval scientific writings in Latin, London, 1963 (version mise à jour en ligne : http://cctr1.umkc.edu/search; ici, on peut aussi rechercher à l’intérieur d’une base de données concernant les textes scientifiques en ancien et moyen anglais).
  • E. Wickersheimer, Les manuscrits latins de médecine du haut moyen âge dans les bibliothèques de France, Paris, 1966.
  • E. Wickersheimer, Dictionnaire biographique des médecins en France au Moyen Age, 2 vols. (1936; repr. Geneva: Librairie Droz, 1979) ; voir aussi le volume III.

Bases de données et Catalogues en ligne

  •  Mises à jour continues dans la base de donnée « In Principio » (www.brepolis.net), dans la « Bibliographie annuelle du Moyen Age tardif » (BAMAT), et dans la bibliographie annuelle « Medioevo latino » (version imprimée et en ligne : www.mirabileweb.it). Voir aussi les entrées consacrées aux œuvres scientifiques dans la BDD « Fama » (http://fama.irht.cnrs.fr/), concernant les œuvres à succès du Moyen Age (en cours d’enrichissement).
  • Pour les manuscrits arabes, voir aussi https://www.nlm.nih.gov/hmd/arabic/arabichome.html.
  • « Jordanus »: http://jordanus.badw.de/jordanus/iccmsm.html
  • « Manuscripta medica » : http://www.manuscripta-medica.com/
  • « Manuscripta.at » (Catalogue des manuscrits des bibliothèques autrichiennes, plusieurs manuscrits médicaux) : http://manuscripta.at/m1/index.php
  • « Manuscripta Mediaevalia » (Catalogue des manuscrits des bibliothèques allemandes, plusieurs manuscrits médicaux » : http://www.manuscripta-mediaevalia.de/ (ici, voir en particulier le projet de catalogage des manuscrits relatifs au Trivium et au Quadrivium conservés à la Universitätsbibliothek Leipzig, Kurzerfassung der mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Leipzig im Signaturenbereich Ms 1114 – Ms 1715, Cod. Haen., Ms Thomas, Ms Gabelentz und Ms Apel, dans la rubrique « Projekte »)
  • Catalogue (dactylographié/ manuscrit) des manuscrits de la Biblioteka Uniwersytecka de Wroclaw : http://www.bibliotekacyfrowa.pl/dlibra/publication?id=10035&from=&dirids=8&tab=1&lp=2&QI= (collection riche en manuscrits théologiques, philosophiques, et scientifiques, en partie détruits, mais toujours à vérifier)
  • Iter Italicum (accès en ligne, payant ; un catalogue des manuscrits médicaux se trouve dans : R. J. Durling, A Guide to Medical Manuscrits mentioned in Kristeller’s Iter Italicum, « Traditio », 44 (1988), p. 485-536 (sur Iter Italicum I-II) ; 41 (1985), p. 341-365 (sur Iter Italicum I) ; 46 (1991), p. 347-379 (sur Iter Italicum IV) ; 48 (1993), p. 253-316 (sur Iter Italicum V-VI).

Catalogues de bibliothèques

  • AA. VV., Catalogus codicum manuscriptorum Medii Aevi latinorum qui in bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, Wratislaviae, 1980 sqq., 10 vols.
  • H. Broszinski, Die Handschriften der Murhardschen Bibliothek der Stadt Kassel und Landesbibliothek. Band III/1 : Manuscripta medica, Wiesbaden, 1976 (voir aussi le Catalogue des manuscrits théologiques conservés dans la même bibliothèque, publié pas K. Wiedemann en 1994, 2 vols., et celui des manuscrits musicaux de C. Gottwald, 1997).
  • J. Chandelier, L. Moulinier-Brogi, M. Nicoud, « Manuscrits médicaux latins de la Bibliothèque nationale de France: Un index des œuvres et des auteurs », in Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age (AHDLMA), 73 (2006), p. 63-163. Voir aussi la version en ligne : http://www.manuscripta-medica.com/.
  • S. Heyne, Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Marburg, Wiesbaden, 2002.
  • D. Juste, Les manuscrits astrologiques latins conservés à la Bibliothèque Nationale de France, Paris, 2015.
  • D. Juste, Les manuscrits astrologiques latins conservés à la Bayerische Staatsbibliothek de Munich, Paris, 2011
  • P. Micheloni, La medicina nei primi tremila codici del Fondo Vaticano latino, Roma, 1950.
  • S. A. J. Moorat, Catalogue of Western Manuscripts on medicine and science in the Wellcome Historical Medical Library. I : Mss written before 1650 A. D., London, 1962.
  • W. Osler, Bibliotheca Osleriana : a catalogue of books illustrating the history of medicine and science collected, arranged, and annotated by William Osler and bequeathed to McGill University, Oxford, 1929 (repr. Mansfield, 1997).
  • E. Pellegrin et al., Catalogue des manuscrits médiévaux de la Bibliothèque Municipale d’Orléans, Paris, 2010.
  • A. Rzihacek-Bedó, Medizinische Wissenschaftspflege im Benediktinerkloster Admont, Wien-München, 2005.
  • L. Schuba, Die medizinischen Handschriften der Codices Palatini Latini in der Vatikanischen Bibliothek, Wiesbaden, 1981 (voir aussi la numérisation in progress : http://digi.ub.uni-heidelberg.de/de/bpd/index.html).
  • L. Schuba, Die Quadriviums-Handschriften der Codices Palatini Latini in der Vatikanischen Bibliothek, Wiesbaden, 1992 (N:B.: Pour les Palatini germanici voir aussi http://digi.ub.uni-heidelberg.de/bpd/virtuelle_bibliothek/codpalgerm/index.html).
  • W. Schum, Beschreibendes Verzeichniss der Amplonianischen Handschriften-Sammlung zu Erfurt, Berlin, 1887.
  • T. Silverstein, Medieval Scientific Writings in the Barberini Collection : a Provisional Catalogue, Chicago, 1957.
  • D. W. Singer, Catalogue of Latin and Vernacular Alchemical Manuscripts in Great Britain and Ireland dating from Before the XVIth Century, Bruxelles, 1928-1930.
  • L. Toneatto, Codices artis mensoriae : i manoscritti degli antichi opuscoli latini d’agrimensura, V-XIX sec., Spoleto, 1994-1995, 3 vols.
  • E. Zinner, Verzeichnis der astronomischen Handschriften des deutschen Kulturgebietes, München, 1925.
  • N. B. : La British Library, London, met à disposition des lecteurs un fichier papier, le « Singer Card Catalogue », concernant les manuscrits scientifiques écrits avant le XVIIe siècle.

Livres, articles (sélection)

  • La produzione tecnica e scientifica nel Medioevo: libro e documento tra scuole e professioni, éd. G. de Gregorio et M. Galante, Spoleto: Fondazione Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo, 2013 (Studi e Ricerche, 5)
  • J. P. Barragán Nieto, El « De secretis mulierum » atribuido a Alberto Magno, Louvain-la-Neuve, 2012 (TEMA, 63).
  • G Beaujouan, Science mediévale d’Espagne et d’alentour, London, 1992.
  • C. Burnett, Arabic into Latin in the Middle Ages: The Translators and their Intellectual and Social Context, Aldershot, 2009. C. Burnett, Magic and Divination in the Middle Ages, Aldershot, 1996.
  • C. Burnett, Numerals and Arithmetic in the Middle Ages, Aldershot, 2010.
  • C. Burnett – D. Jacquart (ed.), Constantine the African and ‘Ali ibn al-’Abbas al-Magusi: The ‘Pantegni’ and Related Texts, Leiden, 1994.
  • I. Draelants, Le Liber de virtutibus herbarum, lapidum et animalium : Liber aggregationis. Un texte à succès attribué à Albert le Grand, Firenze, 2007.
  • M. Green, Women’s Healthcare in the Medieval West: Texts and Contexts, Aldershot, 2000.
  • D. Jacquart, La médecine médiévale dans le cadre parisien (XIVe-XVe siècle), Paris, 1998.
  • J. Jörimann, Frühmittelalterliche Rezeptarien, Zürich, 1925 (repr. Vaduz, 1977).
  • D. Juste, Les Alchandreana primitifs : étude sur les plus anciens traités astrologiques latins d’origine arabe (Xe s.), Leiden, 2007.
  • P. Kunitzsch, The Arabs and the Stars. Texts and Traditions on the Fixed Stars, and Their Influence in Medieval Europe, Ashgate, 2004.
  • P. Lucentini – V. Perrone Compagni – A. Sannino, I testi e i codici di Ermete nel Medioevo, Firenze, 2001 (voir aussi les volumes collectifs : P. Lucentini – V. Perrone Compagni – I. Parri [ed.], Hermetism from Late Antiquity to Humanism : la tradizione ermetica dal mondo tardo-antico all’umanesimo. Atti del Convegno Internazionale di Studi, 20-24 novembre 2001, Turnhout, 2003, et P. Arfé – I. Caiazzo – A. Sannino, « Adorare caelestia, gubernare terrena » : atti del colloquio internazionale in onore di Paolo Lucentini, Turnhout, 2001).
  • M. Nicoud, Les régimes de santé au Moyen Age, Rome, 2007, 2 vols.
  • C. O’Boyle, The Art of Medicine : Medical Teaching at the University of Paris, 1250-1400, Leiden et al., 1998.
  • C. Opsomer, Index de la pharmacopée du Ier au Xe siècle, Hildesheim, 1989, 2 vols.
  • A. Paravicini Bagliani, Medicina e scienza della natura alla corte dei Papi nel Duecento, Spoleto, 1991.
  • A. Paravicini Bagliani – D. Jacquart (éd.), La Scuola medica Salernitana: Gli autori e i testi, Firenze, 2007.
  • H. Sigerist, Studien und Text zur mittelalterlichen Rezeptliteratur, Leipzig, 1923 (repr. Vaduz, 1977).
  • K. Sudhoff, Opera varia (Bibliographie complète des oeuvres de Sudhoff et catalogue de sa bibliothèque privée, maintenant conservée à la Bayerische Staatsbibliothek München dans : A. Frewer, Bibliotheca Sudhoffiana : Medizin und Wissenschaftsgeschichte in der Gelehrtenbibliothek von Karl Sudhoff, Stuttgart, 2003.
  • R. Veit, Das Buch der Fieber des Isaac Israeli und seine Bedeutung im Lateinischen Westen. Ein Beitrag zur Rezeption arabischer Wissenschaft im Abendland, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 2003.

 


Viewing all articles
Browse latest Browse all 9

Trending Articles